Từ Zizinho tới cuộc cách mạng chiến thuật

Thời còn thi đấu, Zizinho là một siêu cầu thủ. Ở World Cup 1950, Zizinho đã khiến tất cả mê mẩn, và được bầu là Cầu thủ xuất sắc nhất giải dù Brazil không vô địch. Các phóng viên châu Âu thì không tin nổi những gì họ chứng kiến. Tờ La Gazetta dello Sport (Italia) ví von xem Zizinho chơi bóng giống như đang xem Leonardo da Vinci vẽ một kiệt tác. Còn Willy Meisl, phóng viên đầy ảnh hưởng thời đó, thì viết rằng Zizinho “sở hữu tất cả những phẩm chất có thể giúp một cầu thủ tiến sát ngưỡng hoàn hảo”.

Zizinho, thực ra, không thuộc mẫu cầu thủ Brazil “điển hình” mà người ta thường nghĩ tới. Ông sở hữu những kỹ năng siêu phàm, nhưng không chỉ quan tâm tới việc thể hiện bản thân. Ông còn bị ám ảnh bởi chiến thuật, và lưu giữ rất nhiều sơ đồ chiến thuật mà các đội bóng đã và đang sử dụng. 

Sở dĩ ông quan tâm tới những điều đó là vì ông chơi bóng ở một thời kỳ mà bóng đá Brazil tạo ra rất nhiều những “đợt sóng lớn” trên phương diện chiến thuật. Nền tảng để Brazil thống trị thế giới với những chức vô địch World Cup vào các năm 1958, 1962, 1970 được tạo ra từ những năm 1940, 1950, chính là thời kỳ gắn liền với sự nghiệp cầu thủ của Zizinho. 

Một điểm quan trọng giúp lý giải thất bại của Brazil ở World Cup 1950 là sự mong manh của hàng thủ. Trong sơ đồ WM, bóng đá đơn giản là một chuỗi những cuộc so tài kiểu một đấu một. Nếu tiền vệ cánh Ghiggia của Uruguay đánh bại được hậu vệ biên Bigode của Brazil, hậu quả là vô cùng lớn. Điều đó đã được chứng tỏ trong trận chung kết World Cup 1950, khi Ghiggia kiến tạo bàn đầu tiên cho Schiaffino và tự mình ghi bàn thứ hai.

8 năm sau, khi Brazil giành chức vô địch thế giới đầu tiên, họ không để lọt lưới bàn nào cho tới tận vòng bán kết. Thời điểm đó, Selecao đã rất thoải mái với sơ đồ có 4 hậu vệ, cũng như khái niệm bọc lót khi phòng thủ. Những thứ ấy không phải tự nhiên mà có. Trong nước, các CLB của Brazil đã bắt đầu thử nghiệm hệ thống mới và những biến thể (4-2-4 và 4-3-3) từ thập kỷ trước!

Và để có được những thay đổi ấy, theo Zizinho, là nhờ các HLV nhận được sự tôn trọng mà họ xứng đáng. Họ có thể thử nghiệm mà không sợ sẽ mất việc chỉ sau 2 thất bại. Bây giờ thì khác. Các HLV ở Brazil đang phải chịu áp lực quá lớn. Ở giải VĐQG, chỉ sau 5 vòng, đã có tới 7 HLV mất việc. Điều này dẫn tới việc các HLV không những không dám mạo hiểm, mà còn tỏ ra cẩn trọng thái quá. 

Đó là lý do khả năng cạnh tranh của các CLB Brazil ở các giải đấu quốc tế đang giảm đi, dù so với các đối thủ cùng khu vực, họ dư dả hơn hẳn về tiền bạc.